Συχνές Ερωτήσεις

Τι είναι το Πρόγραμμα Λειτουργικού Αλφαβητισμού (ΠΛΑ);

Το Πρόγραμμα Λειτουργικού Αλφαβητισμού (ΠΛΑ) διεξάγεται με επιτυχία από το 2007 σε παγκύπρια βάση από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (KEEA), του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΑΝ). Στόχος του ΠΛΑ είναι ο έγκαιρος εντοπισμός μαθητών/μαθητριών με μεγάλη πιθανότητα να μείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι  μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (δηλαδή στην ηλικία των 15 χρόνων), έτσι ώστε να τύχουν κατάλληλης στήριξης μέσα από το κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα.

Σε ποιους/ποιες απευθύνεται το ΠΛΑ;

Από τη σχολική χρονιά 2011-2012, με απόφαση της Διεύθυνσης Δημοτικής Εκπαίδευσης (ΔΔΕ), το ΠΛΑ απευθύνεται σε όλους τους μαθητές/μαθήτριες που φοιτούν στην Γ΄ και Στ΄ τάξη των δημόσιων σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης.  Κατά τις προηγούμενες σχολικές χρονιές, απευθυνόταν μόνο σε μαθητές/μαθήτριες Στ΄ τάξης Δημοτικού. Με τη διενέργεια επαναλαμβανόμενων μετρήσεων (Γ΄και Στ΄ τάξη), παρέχεται η δυνατότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα: (α) να παρακολουθεί την πορεία και την πρόοδο των μαθητών/μαθητριών, και (β) να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα των διαφόρων δράσεων/παρεμβάσεων, οι οποίες εφαρμόζονται για να στηρίξουν τους μαθητές/μαθήτριες με ρίσκο να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι. Ενδεχομένως, στο μέλλον το ΠΛΑ να επεκταθεί και στην Γ΄ Γυμνασίου, αφού η τάξη αυτή θεωρείται τελικός σταθμός για την κατάκτηση του αλφαβητισμού.

Ποιοι/ποιες εξαιρούνται από το ΠΛΑ;

Στο ΠΛΑ συμμετέχουν όλοι/όλες οι μαθητές/μαθήτριες Γ΄ και Στ΄ Δημοτικού που φοιτούν σε δημόσια σχολεία Δημοτικής Εκπαίδευσης της Κύπρου. Από το ΠΛΑ εξαιρούνται μαθητές/μαθήτριες που ανήκουν σε μια από τις ακόλουθες κατηγορίες:

(α)  μαθητές/μαθήτριες με ανεπάρκεια στην κατανόηση και χρήση της ελληνικής γλώσσας,
(β) μαθητές/μαθήτριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που δεν είναι σε θέση να ανταποκριθoύν στις απαιτήσεις των δοκιμίων του Π.Λ.Α., (π.χ. μαθητές/μαθήτριες με νοητική υστέρηση) και όχι μαθητές/μαθήτριες που έχουν χαμηλή επίδοση ή προβλήματα πειθαρχίας,
(γ)  μαθητές/μαθήτριες που απουσιάζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα από το σχολείο, χωρίς οι εκπαιδευτικοί να είναι σε θέση να γνωρίζουν τον χρόνο επιστροφής τους.
Τα στοιχεία των μαθητών/μαθητριών που δεν συμμετέχουν στο ΠΛΑ καταγράφονται μαζί με τον λόγο της μη συμμετοχής τους στην Πλατφόρμα του ΠΛΑ.

Ποια άτομα χαρακτηρίζονται ως λειτουργικά αναλφάβητα;

Με βάση τη βιβλιογραφία, οι αναλφάβητοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: (α) στους λειτουργικά και (β) στους οργανικά αναλφάβητους.  Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα άτομα με «έλλειψη, μεγάλη ή μικρή, της ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει η κοινωνική ζωή και να τις μεταχειρίζεται» (Μωραΐτης, 2009), ενώ στη δεύτερη, τα άτομα που δεν φοίτησαν ποτέ σε σχολείο και, συνεπώς, δεν διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση. Το ποσοστό των οργανικά αναλφάβητων στην Κύπρο κυμαίνεται σύμφωνα με την Unesco (2005) στο 3,2% .
Στο ΠΛΑ, ο όρος λειτουργικός αναλφαβητισμός διακρίνεται σε δύο βασικές πτυχές: τον γλωσσικό και τον μαθηματικό, που αντικρίζονται ως δύο ξεχωριστά γνωρίσματα (constructs) και εξετάζουν μέρος των γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων του Αναλυτικού Προγράμματος (ΑΠ), που αναμένεται να κατακτήσουν οι μαθητές. Ο γλωσσικός αλφαβητισμός περιλαμβάνει τις δεξιότητες που επιτρέπουν στο άτομο να αποκωδικοποιεί και να κατανοεί τον γραπτό λόγο και, παράλληλα, να κωδικοποιεί και να παράγει γραπτό λόγο, μέσα από την κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης και της γραφής, ώστε να διαβάζει και να γράφει προς όφελος του ιδίου και των άλλων (Snow, Burns & Griffin, 1998∙Παπαδόπουλος, 1997). Ο μαθηματικός αλφαβητισμός περιλαμβάνει τη χρήση μαθηματικών γνώσεων, ώστε το άτομο να λύει προβλήματα της καθημερινής ζωής.  Ακόμα, περιλαμβάνει την επικοινωνία μέσω των Μαθηματικών, καθώς και την ερμηνεία γραφικών παραστάσεων και κειμένων που παρουσιάζουν στοιχεία ποσοτικά για να περιγράψουν ένα φαινόμενο (Kyriakides, 1999). Τέλος, κανένας μαθητής δεν θεωρείται ως λειτουργικά αναλφάβητος, προτού συμπληρώσει τη φοίτησή του σε ιδρύματα υποχρεωτικής εκπαίδευσης (στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα η υποχρεωτική εκπαίδευση τερματίζεται με τη συμπλήρωση φοίτησης στην Γ΄ Γυμνασίου).

Ποιους τομείς διερευνούν τα δοκίμια του ΠΛΑ;

Τα έργα που περιλαμβάνουν τα δοκίμια του γλωσσικού αλφαβητισμού αξιολογούν την ικανότητα των παιδιών να διαβάζουν, να κατανοούν και να παράγουν γραπτό λόγο, καθώς επίσης να χρησιμοποιούν βασικά στοιχεία σχετικά με τη δομή της γλώσσας. Τα δοκίμια του μαθηματικού αλφαβητισμού περιλαμβάνουν έργα που αξιολογούν βασικούς στόχους των Μαθηματικών στις θεματικές ενότητες: «Αριθμοί και πράξεις», «Γεωμετρία», «Μέτρηση» και «Στατιστική & Πιθανότητες», «Άλγεβρα» και «Επίλυση Προβλήματος».

Ποιος κατασκευάζει τα δοκίμια;

Για την κατασκευή των δοκιμίων είναι υπεύθυνο το ΚΕΕΑ, το οποίο ακολουθεί μια επιστημονικά τεκμηριωμένη μεθοδολογία, με βάση πρότυπα διεθνών οργανισμών με εξειδίκευση σε θέματα κατασκευής δοκιμίων (όπως π.χ. το Cambridge Assessment, Qualifications and Curriculum Authority κ.τ.λ.), για τη διενέργεια έγκυρων και αξιόπιστων μετρήσεων. Η συγγραφή των έργων που περιλαμβάνονται στα δοκίμια στηρίζεται σε πίνακες προδιαγραφών (ένας για κάθε γνωστικό αντικείμενο) που καθορίζουν τις βασικές δεξιότητες στη Γλώσσα και τα Μαθηματικά. Τη συγγραφή των έργων αναλαμβάνουν δύο ομάδες εργασίας (για τον γλωσσικό και τον μαθηματικό αναλφαβητισμό) που απαρτίζονται από εκπαιδευτικούς με πολύχρονη πείρα στη διδασκαλία των Ελληνικών και των Μαθηματικών αντίστοιχα, καθώς και από ειδικούς σε θέματα μέτρησης και αξιολόγησης. Τα έργα που αναπτύσσονται, κατανέμονται σε δύο δοκίμια για κάθε γνωστικό αντικείμενο. O διαχωρισμός των έργων γίνεται με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε τα δοκίμια κάθε γνωστικού αντικειμένου να αξιολογούν τους ίδιους στόχους, να είναι του ίδιου βαθμού δυσκολίας και να χαρακτηρίζονται από ισορροπία ως προς το περιεχόμενο. 

Ποιος κάνει τη χορήγηση των δοκιμίων;

Η χορήγηση των δοκιμίων γίνεται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, κατά το μήνα Δεκέμβριο τόσο για τους/τις μαθητές/μαθήτριες της Γ' όσο και για τους/τις μαθητές/μαθήτριες της Στ' τάξης Δημοτικού. Κάθε παιδί συμπληρώνει μόνο ένα δοκίμιο Μαθηματικών και μόνο ένα δοκίμιο Ελληνικών. Σε κάθε τάξη, όμως, πρέπει να χορηγούνται και οι δύο εκδοχές των δοκιμίων για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Τέλος, είναι σημαντικό να ακολουθούνται οι οδηγίες χορήγησης που αποστέλλονται από το ΚΕΕΑ, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να είναι έγκυρα και αξιόπιστα.

Ποιος διορθώνει τα δοκίμια;

Η διόρθωση-κωδικοποίηση των δοκιμίων γίνεται από εξωτερικούς διορθωτές, οι οποίοι εκπαιδεύονται ειδικά για τον σκοπό αυτόν από τους/τις λειτουργούς του ΚΕΕΑ.  Για την επίτευξη υψηλού βαθμού συνέπειας μεταξύ των διορθωτών, η διόρθωση γίνεται με βάση συγκεκριμένη κλείδα διόρθωσης.

Σε ποια μορφή ανακοινώνονται τα αποτελέσματα;

Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης των δεδομένων των δοκιμίων, οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε κάθε γνωστικό αντικείμενο στις εξής τρεις κατηγορίες: 

1) την ομάδα που δεν αντιμετωπίζει ρίσκο, στην οποία εντάσσονται μαθητές/μαθήτριες που δεν αντιμετωπίζουν ρίσκο να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
2) την ομάδα ρίσκου, στην οποία εντάσσονται μαθητές/μαθήτριες που αναγνωρίστηκαν με μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
3) την ομάδα ρίσκου με ερωτηματικό, στην οποία εντάσσονται μαθητές/μαθήτριες που αναγνωρίστηκαν με μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αλλά με βαθμό αβεβαιότητας για τα αποτελέσματά τους στο δοκίμιο. Για τους μαθητές αυτής της κατηγορίας, ζητείται από το ΚΕΕΑ η γνωμοδότηση του Διευθυντή του σχολείου και του υπεύθυνου εκπαιδευτικού. Τα δύο αυτά άτομα καλούνται να δηλώσουν αν συμφωνούν ή διαφωνούν με το αποτέλεσμα του δοκιμίου (αν, δηλαδή, ο μαθητής/η μαθήτρια ανήκει στην ομάδα ρίσκου). 

Τι σημαίνει ότι ένας μαθητής/μιία μαθήτρια ανήκει στην ομάδα ρίσκου;

Τα αποτελέσματα της έρευνας εντοπίζουν, ουσιαστικά, ποιοι/ποιες μαθητές/μαθήτριες ανήκουν στην ομάδα ρίσκου και κινδυνεύουν να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι μέχρι την ηλικία ολοκλήρωσης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Χωρίς αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης ή/και στον ρυθμό μάθησης αυτών των μαθητών/μαθητριών, τα παιδιά κινδυνεύουν να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητα με το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και κατά συνέπεια να αντιμετωπίσουν δυσκολίες προσαρμογής και εργοδότησης στην κυπριακή κοινωνία.

Ποιοι ενημερώνονται για τα αποτελέσματα;

Η Διεύθυνση Δημοτικής (για τα αποτελέσματα των μαθητών/μαθητριών της Γ΄τάξης) και Μέσης Εκπαίδευσης (για τα αποτελέσματα των μαθητών/μαθητριών της Στ΄ τάξης), καθώς και οι σχολικές μονάδες ενημερώνονται για τα αποτελέσματα, για το ποιοι/ποιες μαθητές/μαθήτριες, δηλαδή, αντιμετωπίζουν μεγάλο ρίσκο να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι/ες μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η ενημέρωση των σχολικών μονάδων για τα αποτελέσματα γίνεται μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του ΚΕΕΑ (www.pi.ac.cy/keea/literacy).

Τι γίνεται με τους μαθητές/τις μαθήτριες που αναγνωρίστηκαν στις ομάδες ρίσκου;

Οι μαθητές/μαθήτριες της Στ΄ τάξης του Δημοτικού που εντοπίστηκαν στις ομάδες ρίσκου θα συμμετέχουν (αφού ζητηθεί πρώτα η έγκριση των γονέων) κατά την επόμενη σχολική χρονιά στο Πρόγραμμα του Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο.  Σε σχέση με τους/τις μαθητές/μαθήτριες της Γ΄ τάξης που θα εντοπιστούν με ρίσκο, η Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης θα προβεί σε συστάσεις προς τους/τις εκπαιδευτικούς/το σχολείο, με σκοπό να δοθεί η δέουσα προσοχή στη στήριξη των μαθητών/μαθητριών αυτών.

Βιβλιογραφία

Μωραΐτης, Γ. Κ. (2009). Λειτουργικός Αναλφαβητισμός. Retrieved 27 February 2009 from: http://www.edupame.gr/node/42.
Παπαδόπουλος Μ. (1997). Λειτουργικός Αναλφαβητισμός: Σχολικός Αποκλεισμός και Σχολικός Πόνος, Ποσοτική και ποιοτική εικονογράφηση του λειτουργικού αναλφαβητισμού στο Γυμνάσιο, καθώς και μια παιδαγωγική παρέμβαση για την καταπολέμησή του. Νέα Σύνορα. Εκδόσεις Λιβάνη.
Kyriakides, L. (1999). Research on Baseline Assessment in Mathematics at school entry. Assessment in Education: Principles, Policy and Practice, 6(3), pp. 357-375.Snow, C.E., Burns, S., & Griffin, P. (1998). Preventing reading difficulties in young children. Washington: National Academy Press.
UNESCO (2005). Education for All: Literacy for life. UNESCO Publishing: Paris.